Kansen en uitdagingen voor middelgrote gemeenten richting een future green city

Wat zijn de middelgrote gemeenten in Nederland?

Een veelgebruikte indeling om onderscheid te maken tussen kleine, middelgrote en grote gemeenten is het aantal inwoners:

• <50.000 inwoners = klein
• 50.000-100.000 inwoners = middelgroot
• >100.000 inwoners = groot

Veruit de meeste gemeenten in Nederland zijn klein, namelijk 250 stuks. Er zijn 32 grote gemeenten. Wij focussen ons in dit artikel op de 60 middelgrote gemeenten. Op de kaart in figuur 2 is te zien waar deze gemeenten liggen en wat de oppervlakte is van deze gemeenten. En daarmee komen we meteen tot een eerste constatering: de diversiteit binnen deze groep gemeenten is enorm. Van landelijk gelegen gemeenten met enorme oppervlaktes, tot stedelijke gemeenten zonder buitengebied. En van gemeenten met veel wegen in beheer tot gemeenten met relatief weinig wegen. De hoeveelheid wegen die gemeenten in beheer hebben, is een belangrijke indicator voor het beheerareaal van een gemeente. Vandaar dat we die ook meenemen: in tabel 1 staan een aantal gemeenten die illustreren hoezeer die kenmerken uiteen kunnen lopen. Op de website xxxxxxxxx staan alle middelgrote gemeenten met deze kenmerken.

Wat zegt dit nu?

Een gemeente met veel buitengebied en een aantal kleinere kernen heeft met hele andere uitdagingen te maken dan een hoog-stedelijke gemeente zonder buitengebied. Dat wat hen in dit geval bindt, is het aantal inwoners. En dat heeft – ondanks de verschillen – weldegelijk wat te zeggen. Het aantal inwoners van een gemeente heeft namelijk invloed op een aantal zaken, met als belangrijkste: de financiën en de organisatie.

De financiën

De komende jaren worden erg spannend wat betreft de gemeentebegrotingen – wij merken dat nu al bij gemeenten. De grootste inkomstenbron voor gemeenten is het Gemeentefonds dat het Rijk uitkeert. Bij de verdeling van die middelen wordt gekeken naar de kenmerken van een gemeente en naar de belastingcapaciteit. Het gaat om onder andere: het aantal inwoners; het aantal jongeren; het aantal uitkeringsgerechtigden; de oppervlakte van de gemeente; en de grootte van de watergebieden. (bron)

Het gaat voor dit artikel te ver om diep in te gaan op deze verdeling en de verhouding tussen de verschillende maatstaven. Wat voor nu relevant is mee te nemen, is dat in de fysieke kenmerken de grootte van de gemeente, eventuele meerkernigheid, bodemfactoren en oeverlengte wel meegenomen worden, maar de weglengte niet. En zeker als het gaat om beheer en onderhoud, is die weglengte wel van belang! Gemeenten met één kern, een groot buitengebied met daarin veel wegen en met bermen die ze zelf onderhouden hebben hierin dus een nadeel.

De organisatie

Het aantal ambtenaren hangt grotendeels samen met het aantal inwoners van een gemeente. Gemiddeld genomen heeft een gemeente met veel inwoners ook een groot ambtelijk apparaat. Middelgrote gemeenten hebben daarmee in de basis een mooie schaal. Een vrij grote organisatie, maar ook weer niet té groot waardoor afdelingen teveel op afstand komen te staan. Dit maakt het mogelijk om aan de ene kant de lijnen kort te kunnen houden en aan de andere biedt het ook voldoende ruimte voor specialisten en het werken met programma’s.

Hier zit wel meteen een uitdaging. Want ook bij middelgrote gemeenten bestaat het risico dat afdelingen op te grote afstand van elkaar komen te staan. Terwijl een integrale samenwerking zo belangrijk is! Samenwerking tussen fysiek en sociaal; inrichting en beheer; groen en water; beleid en uitvoering; binnen en buiten de gemeente… Door deze verbindingen te leggen ga je samen meerwaarde creëren. En werk je aan de opgaven waar we eerder over spraken, zoals klimaatadaptatie, gezondheid en betrokkenheid.

Actief aan de slag met de opgaven

Opgaven die in de inleiding zijn genoemd gelden voor alle gemeenten, ongeacht het aantal inwoners. Hebben middelgrote gemeenten hierin nou een streepje voor of juist een extra grote uitdaging? Wat wij in de praktijk zien:

• Kleine gemeenten zijn vaak sterk in het doen: aan de slag gaan, korte lijnen, uitvoeringsgericht, waarbij het opstellen van visies en beleid soms wat op de achtergrond blijft.
• Grote gemeenten zijn vaak sterk is het maken van mooie visies en plannen, het werken met programma’s, waarbij de link naar de uitvoering nog weleens ontbreekt.
• Middelgrote gemeenten hebben de kans om hierin de gulden middelweg te bewandelen: vanuit een visie en beleid concreet aan de slag. Lukt dit altijd? Nee. Maar de kansen zijn er zeker!

Tips voor middelgrote gemeenten

(Maar ook relevant voor kleine en grote gemeenten…)

• Wees je bewust van de kenmerken van jouw gemeente. Heb je veel areaal om te beheren? Hoe is het gebruik? Wat is de leeftijd en opbouw van je areaal? Maar ook: wie zijn je inwoners? Welke opgaven spelen er in jouw gemeente?
• Werk vanuit een gedeelde visie en beleid, vertaal dit op tactisch niveau en koppel dit aan de praktijk. Maar ook andersom: gebruik praktijkervaring om je visie en beleid op te stellen.
• Zorg voor een heldere organisatiestructuur, waarin taken, rollen en verantwoordelijkheden duidelijk zijn.
• Zorg dat je dichtbij de inwoners staat. Een gebiedsgerichte benadering kan daarbij helpen.
• Leer van elkaar! Zowel van andere middelgrote gemeenten, als van grote of kleine gemeente.

Tot slot

De stelling waarmee we begonnen “De omstandigheden van een gemeente bepalen voor een groot deel in hoeverre een gemeente invulling kan geven aan de opgaven in de fysieke leefomgeving, en middelgrote gemeenten hebben hierin een voordeel.” vraagt in onze ogen om een belangrijke aanvulling, namelijk:
“mits de randvoorwaarden van heldere beleidsdoelen, duidelijke organisatie (samenwerking binnen buiten en tussen domeinen op orde) en voldoende middelen (capaciteit en budget) optimaal aanwezig zijn.”

Meer informatie?
Kijk eens op www.waardenmodelleefomgeving.nl of cyber-adviseurs.nl